Construir y gestionar el parque de viviendas

Aportes desde el análisis de la demanda demográfica para el caso de São Paulo (1991-2040)

Autores/as

  • Kelly Cristina de Moraes Camargo Universidade Estadual de Campinas (UNICAMP)
  • Mariana Marcos CONICET, Instituto de Investigaciones Gino Germani, Universidad de Buenos Aires y Universidad Nacional de Tres de Febrero https://orcid.org/0000-0002-2005-3076
  • Antonio López-Gay Universitat Autònoma de Barcelona y Centre d’Estudis Demogràfics https://orcid.org/0000-0001-8892-2816
  • Juan Antonio Módenes Cabrerizo Universitat Autònoma de Barcelona y Centre d’Estudis Demogràfics https://orcid.org/0000-0003-3049-7495

Palabras clave:

demanda demográfica de vivienda, proyección de hogares, políticas de vivienda, América Latina, São Paulo

Resumen

Aunque el tema de la vivienda se ha discutido ampliamente en Brasil, la mayoría de los estudios cuantitativos se han centrado en el análisis del déficit habitacional, dejando la demanda demográfica de vivienda como un asunto poco tratado. En este sentido, el objetivo del artículo es situarla en primer plano como factor estructurante de las necesidades de vivienda. De la misma forma, se pretende contribuir al debate de las políticas públicas a partir de los resultados obtenidos acerca de la dinámica reciente de formación de hogares en la región metropolitana de São Paulo y de la realización de proyecciones y estimaciones de flujos de creación y disolución de hogares que contemplan tres escenarios de previsión (mínimo, intermedio y máximo). Se puede observar que la satisfacción de la demanda ejercida por el flujo de nuevos hogares jóvenes dependerá cada vez más del stock existente de viviendas, liberado por el flujo de disolución de hogares de mayores. Las políticas de vivienda futuras deben garantizar la sostenibilidad de este proceso.

Biografía del autor/a

Kelly Cristina de Moraes Camargo, Universidade Estadual de Campinas (UNICAMP)

Estudiante de doctorado en demografía en la Unicamp.

Mariana Marcos, CONICET, Instituto de Investigaciones Gino Germani, Universidad de Buenos Aires y Universidad Nacional de Tres de Febrero

Investigadora del Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas de la Universidad de Buenos Aires (Argentina)

Antonio López-Gay, Universitat Autònoma de Barcelona y Centre d’Estudis Demogràfics

Investigador en el Department de Geography de la Universitat Autònoma de Barcelona (UAB) y en el Centre d'Estudis Demogràfics (CED).

Juan Antonio Módenes Cabrerizo, Universitat Autònoma de Barcelona y Centre d’Estudis Demogràfics

Profesor asociado del Departamento de Geografía de la Universitat Autònoma de Barcelona e investigador del Centre d'Estudis Demogràfics (CED).

Citas

Algaba, A. (2003). La discriminación en el acceso al mercado de la vivienda: las desventajas de la inmigración. Novedades y permanencias. Scripta Nova: revista electrónica de geografía y ciencias sociales, 7. https://raco.cat/index.php/ScriptaNova/article/view/60262

Ball, M. (1986). Housing analysis: Time for a theoretical refocus? Housing Studies, 1(3), 147–166. https://doi.org/10.1080/02673038608720573

Beaujot, R. P. (1977). Components of Change in the Numbers of Households in Canada, 1951-1971. Canadian Journal of Sociology/Cahiers canadiens de sociologie, 2, 305–319.

Becceneri, L. B., Brusse, G. P. L., & Aparicio, C. A. P. (2021). Uma análise espacial dos arranjos domiciliares da Região Metropolitana de São Paulo (1991-2010). Revista Brasileira de Estudos de População, 38, 1–23. http://dx.doi.org/10.20947/S0102-3098a0146

Brusse, G. (2021). Contributions of household projection methods in the brazilian context: a comparative study for São Paulo state. [Doctoral dissertation, UNICAMP].

Camarano, A. A. (2013). Estatuto do Idoso: avanços com contradições. Texto para Discussão 1840, IPEA.

Camarano, A. A. (2020). Os dependentes da renda dos idosos e o coronavírus: órfãos ou novos pobres?. Ciência & Saúde Coletiva, 25, 4169–4176. https://doi.org/10.1590/1413-812320202510.2.30042020

Centro Latinoamericano y Caribeño de Demografía (CELADE) (1996). Déficit habitacional y datos censales: una metodología. Santiago de Chile: CEPAL.

Cobo, B., & Saboia, A. L. A. (2016). “Geração canguru” no Brasil. ABEP, Anais XVII Encontro Nacional de Estudos Populacionais, 1–11.

De Roo, G. (2016). Spatial Planning, Complexity and a World ‘Out of Equilibrium’: Outline of a Non-linear Approach to Planning. In G. de Roo, & J. Hillier, Complexity and Planning (pp. 159–194). Routledge.

Fernandes, V. D. (2018). Coabitação e mobilidade domiciliar: evidências para o Brasil. [Master dissertation, UFG].

Fundação João Pinheiro (FJP) (2021). Déficit habitacional no Brasil.

Fundação Sistema Estadual de Análise de Dados (SEADE) (2021). Sistema de Projeções Populacionais para os municípios do Estado de São Paulo. https://produtos.seade.gov.br/produtos/projpop/pdfs/projpop_metodologia.pdf

Givisiez, G. H. N., Rios-Neto, E. L. G., & Sawyer, D. O. (2016). Projeção da demanda demográfica por domicílios: aplicação da metodologia das taxas de chefia baseada em modelos idade-período-coorte. Séries Demográficas, 3, 213–255.

Givisiez, G. H. N., & Oliveira, E. L. (2016). Projeção de domicílios em pequenas áreas: o uso de modelagem matemática para as taxas de chefia domiciliar. ABEP, Anais XVII Encontro Nacional de Estudos Populacionais, 1–21.

Gonçalves, R. R. (1997). O déficit habitacional no Brasil: uma estimativa a partir dos dados da PNAD - 1995. Nova Economia, 7.

Grassi, E., Hintze, S., & Neufeld, M. R. (1994). Políticas sociales y ajuste estructural: un análisis del sistema educativo, de obras sociales y de las políticas alimentarias. Buenos Aires: Espacio.

Harris, N., Webb, B. & Smith, R. (2018). The Changing Role of Household Projections: Exploring Policy Conflict and Ambiguity in Planning for Housing. Town Planning Review, 89(4), 403–424. https://doi.org/10.3828/tpr.2018.24

IBGE (1991). Censo Demográfico 1991.

IBGE (2000). Censo Demográfico 2000.

IBGE (2010). Censo Demográfico 2010.

IBGE (2011). Atlas do Censo Demográfico 2010: Glossário. https://censo2010.ibge.gov.br/apps/atlas/pdf/209_213_Glossario_ATLASDEMO%202010.pdf

IBGE (2020). Malhas digitais, municípios.

Kemeny, J. (1991). Housing and Social Theory (2003 edition.). Hoboken: Taylor and Francis.

Magnabosco, A. L., Cunha, P. H. F., & Garcia, F. (2012). Metodologias de mensuração do déficit habitacional no Brasil: uma comparação conceitual e empírica – 2001 a 2009. Pesquisa & Debate. Revista do Programa de Estudos Pós-Graduados em Economia Política, 23, 42.

Marcos, M., & Módenes, J. A. (2019). Proyecciones de hogares y demanda de vivienda en la Región Metropolitana de Buenos Aires. Papers de Demografia, 464, 1–31. Bellaterra: Centre d'Estudis Demogràfics.

Marcos, M., & Módenes, J. A. (2021). El componente demográfico de las necesidades habitacionales urbanas en América Latina: El caso de Buenos Aires. Documents d’Anàlisi Geogràfica, 0, 1-28. https://doi.org/10.5565/rev/dag.665

Maricato, E. (2000) Urbanismo na periferia do mundo globalizado: metrópoles brasileiras. São Paulo em perspectiva, 14, 21–33. https://doi.org/10.1590/S0102-88392000000400004

Marques, C., & Frey, H. (2015). As mudanças habitacionais em regiões metropolitanas brasileiras. urbe. Revista Brasileira de Gestão Urbana, 7, 250–267. https://doi.org/10.1590/2175-3369.007.002.AO03

Marcos, M., García-García, D. M., & Módenes, J. A. (2022). ¿Quiénes necesitan vivienda en América Latina? El allegamiento residencial en las estimaciones de déficit habitacional. Revista Brasileira de Estudos de População, 39, 1–26. http://dx.doi.org/10.20947/S0102-3098a0194

Módenes, J. A., & López-Colás, J. (2014). Cambio demográfico reciente y vivienda en España: ¿hacia un nuevo sistema residencial? Revista Española de Investigaciones Sociológicas (REIS), 148, 1, 103–133. https://www.redalyc.org/articulo.oa?id=99743608006

Morais, M. P., & Rego, P. A. (2017). Determinantes socioeconômicos da coabitação familiar dos jovens e da formação de novos domicílios no Brasil urbano. Texto para Discussão 2351, IPEA.

Myers, D., Pitkin, J., & Park, J. (2002). Estimation of housing needs amid population growth and change. Housing Policy Debate, 13(3), 567–596. https://doi.org/10.1080/10511482.2002.9521455

Nascimento, D. M., & Braga, R. C. (2009). Déficit habitacional: um problema a ser resolvido ou uma lição a ser aprendida?. Risco Revista de Pesquisa em Arquitetura e Urbanismo, 9, 98–109. https://doi.org/10.11606/issn.1984-4506.v0i9p98-109

ONU-Habitat (2015). Déficit habitacional en América Latina y el Caribe: Una herramienta para el diagnóstico y el desarrollo de políticas efectivas en vivienda y hábitat. [Housing deficit in Latin America and the Caribbean: A tool for the diagnosis and development of effective housing and habitat policies] Nairobi: ONU-Habitat.

Paciorek, A. (2016). The long and the short of household formation. Real Estate Economics, 44, 7–40.

Peixoto, C. E., & Luz, G. M. (2007). De uma morada à outra: processos de re-coabitação entre as gerações. Cadernos PAGU, 171–191.

Região Metropolitana de São Paulo (RMSP) (2016). Plano de Desenvolvimento Urbano Integrado (PDUI), 2015. São Paulo.

Santos, A. L., & Gimenez, D. (2015). Inserção dos jovens no mercado de trabalho. Estudos Avançados, 29, 153–168. https://doi.org/10.1590/S0103-40142015008500011

UN (2017). Principles and recommendations for population and housing censuses: 2020 round (Revision 3). New York: United Nations.

UN (2018). World Population Prospects: The 2020 Revision. New York: United Nations.

UN (1973). Manual VII: Methods of projecting households and families. Manuals on methods of estimating population. Departament of Economic and Social Affairs. Population Studies, 54. New York.

Yépez-Martínez, B., López-Colás, J., Módenes, J. A., & Blanes, A. (2012). Práctica actual de las proyecciones de hogar. En S. Cavenaghi (Ed.), Estimaciones y proyecciones de población en América Latina. Desafíos de una agenda pendiente. Río de Janeiro: ALAP.

Publicado

2022-12-29

Número

Sección

Article